Türklerin Savaş Oyunu:cirit

Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları atlı spor cirit Anadolu'da canlılığını koruyor.

Cirit, diğer bir deyimle Çavgan, Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları bir ata oyunu. Türkler, Orta Asya'dan Anadolu'ya bu atlı oyunu da dolu dizgin beraberlerinde getirdi. Türkler için at, mukaddes ve vazgeçilmez bir unsur. Cirit , aynı zamanda Türklerin en büyük tören ve sportif oyunu . 16. yüzyılda Osmanlı Türkleri tarafından bir savaş oyunu olarak kabul edildi. 19. yüzyılda bütün Osmanlı ülkesi ve saraylarının en büyük gösteri sporu ve oyunu oldu. Cirit, aynı zaman tehlikeli bir oyun olduğundan 1826 yılında II. Mahmut tarafından yasak edildi. Fakat daha sonra yine Osmanlı ülkesinin başta gelen meydan ve savaş oyunu olarak her tarafa yayıldı.

Cirit Oyunu, daha 40-50 yıl öncesine kadar Anadolu'da yaygın bir oyun olduğu halde son yıllarda sadece Balıkesir, Söğüt, Konya, Uşak, Kars, Erzurum, Erzincan ve Bayburt yörelerinde yaşatılmaya devam ediyor. Halen Anadolu'nun hemen her köşesinde düğünlerde ve bayramlarda köy delikanlıları ve kasaba halkı Cirit Oyunu'nu oynuyor. Ayrıca İran, Afganistan ve Türkistan Türkleri ile Türklerle meskun diğer Asya yörelerinde de hala canlılığını ve geleneğini sürdürüyor.

Her yıl Ertuğrul Gazi Törenleri dolayısıyla eylül aylarının ikinci pazar günleri Söğüt'te, çeşitli şenlikler vesilesiyle de çeşitli şenlikler ve festivaller sebebiyle de Erzurum, Erzincan,Kars ve Bayburt illerinde oynanıyor. Cirit, ayrıca Geleneksel Spor Dalları Federasyonu tarafından kurulan, lig vasıtasıyla da müsabakalar ve şampiyonalarda da oynanıyor.

ERZURUM'DA CİRİT

Atla, insanın birlikte mücadelesine dayanan ve erliğin bir göstergesi olarak kabul edilen cirit için Erzurum'da özel saha bulunuyor. İlçe ve köylerde geniş çayırlık alanlarda, özellikle hafta sonları düzenlenen karşılaşmalarda oyuncular kadar izleyenlerde büyük heyecan duyuyor. Günümüzde Orta Asya'dan geldiği şekli ile nesillerden intikal ederek gelen bu ata yadigarı sporumuz, yabancılarında büyük ilgisini çekiyor. Erzurum'daki cirit sahasında yaz boyu oluşturulan cirit ligi müsabakaları yapılıyor. Kışın ise kar üzerinde köyler arasında oynan cirit müsabakaları görülmeye değer.

NASIL OYNANIR

Cirit Oyunu'nda iki takım bulunur. Bu takımlar 70 ila 120 metre genişliğindeki bir alanda karşılıklı olarak alanın en gerisinde 6'şar, 8'er veya 12'şer kişi olarak dizilir. Oyun süresi 35 dakikalık 2 devreden toplam 70 dakika . Ciritçiler bölgesel giyimleriyle atlarına biner. Sağ ellerine atacakları ilk ciriti, diğer ellerine de yedek ve yetecek miktarda cirit alırlar. İki tarafın birinden çekilen kura sonucu , bir atlı öne fırlar, karşı dizinin önüne 30-40 metre kadar yaklaşır. Karşı tarafın oyuncularından birisinin adını seslenerek meydana davet eder. Sağ elindeki ciriti ona doğru savurur, sonra geri döner, atını kendi dizisine doğru mahmuzlar. Karşı tarafın davet edilen oyuncusu hızla onu takip eder, elindeki ciriti geri dönüp kaçan karşı taraf elemanına fırlatır. Bu kez ilk oyuncunun çıktığı sıradan diğer bir ciritçi onu karşılar. İkinci diziden çıkan, sırasındaki yerini almak için süratle yerine dönmeye çalışır. Bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar. Oyun böylece sürer. Cirit isabet ettiren ciritçi takımına bir sayı kazandırır. Eğer ciritçi attığı çavganı rakibine değil de ata isabet ettirmişse bir sayı kaybeder.

Ciritçi karşı taraf oyuncusundan kendisini sakınmak için çeşitli hareketler yapar, atın sağına soluna, karnının altına, boynuna sığınır. Bu arada başına, gözüne, kulağına cirit isabet eden bazı oyuncuların yaralandığı olur. Bu türlü isabetler neticesinde ölenlerin olduğu bile vakidir. Bu durumda ölen, er meydanında ölmüş sayılır, yakınları şikayetçi ve davacı olmaz. Cirit oyunun federasyon sorumluluğunda oynatılmasıyla bir takım kurullarda da değişiklikler yapıldı.

CİRİT SOPASI

Öte yandan cirit oyununda ölüm olayı olmaması için, daha evvelleri hurma ve meşe ağacından 70-110 santim uzunluğunda, 2-3 santim çapında yapılan ciritler, daha sonraları kavak ağacından yapılmaya başlandı. Sopaların uçları silindir şeklinde kesilerek yuvarlatılır. Kabukları yontulur. Bu, isabet halinde bir yara açılmasını ve ölüm tehlikesini yok etmek için alınan bir tedbir. Seyredenler ciritçileri ve atları teşvik için çeşitli şekilde bağırır, onları heyecana getirir. Ciritçiler arasında birbirine hasım olanlar varsa, bunların karşı tarafta yer almamasına dikkat edilir, aynı dizi içine dahil edilirler. Gençler büyüklerinin bu görüşüne boyun eğer. Büyükler de bu töreye uyarlar. Eski ciritçilerden bir kurul, oyunun sonucunu ilan eder. Cirit sona erince, cirit oyununu düzenleyenler başarılı olanlara ödüller, ziyafetler verir.

CİRİT TERİMLERİ

Değnek; Diğnek, Deynek: Çeşitli yörelerde cirit oyununa verilen ad.

Cirit Havası: Cirit oynanırken davul ve zurna ile özel ritmlerde çalınan ezgilerin tümü ya da bir tanesi.

At Oyunu: Ciritin Tunceli ve Muş yöresindeki adı.

At Oynatma Havası: Tunceli ve Muş yörelerinde ciritten önce at oynatma için özel ritmlerde çalınan ezgi ve ritmlere verilen ad.

Rahvan: Atın iki ayakla koşar gibi aynı yanda bulunan ayaklarını aynı anda atarak yaptığı, biniciyi sarsmayan bir yürüyüş şekli.

Rahvan At: Biniciyi sarsmadan yürüyen at.

Tırısa kalkmak: Atın çaprazlama ayak atarak hızlı ve sarsıntılı yürüyüşüne denir.

Dörtnal: Atın en hızlı koşuşu.

Hücum Dörtnal: Atın en hızlı koşuşunun daha ilerisinde bir süratle hedefe at sürme.

Adeta: Atın düz yürüyüşü.

Aheste: Atın ağır ağır, arka kalçalara yüklenerek yürüyüşü.

At Başı: İki atın bir hizada oluşu.

At Cambazı: Ciritte at üzerinde beceri ve hüner gösteren binici.

At Oynatmak: Ciritte hüner göstermek.

Sipahi, Sipah, İspahi: Eskiden Yeniçeriler zamanında bir sınıf atlı askere denirdi. Fakat iyi at binen kişilere de at oyunlarında becerisi olan oyunculara da çeşitli yörelerde bu adlar kullanılıyor.

Seymen Olmak: Ulusal giysilerin yöreye ait olanlarının düğün nedeni ile Ankara dolaylarında giyilmesine denir.

Osmanlı: Atlı, suvari, anlamında kullanılıyor.

Menzil: Ciritte at üzerinde sıra biçiminde duranlara verilen ad.

Alan: Cirit meydanına verilen ad. Cirit oynanan yer.

Şehit: Ciritte isabet alıp ölenlere verilen ad.

Acemi: Savurduğu ciriti ata değen oyuncuya denir.

ATLI CİRİT YÖNETMELİĞİNE GÖRE:

Artı Puanlar:

Alay Durağı'nda ve oyun esnasında isabetli her türlü cirit vurmaya 6 puan verilir.(Kafa bölgesi hariç, diz üstü isabetler ve cirit vuran sporcunun oyun alanı içerisinde olması şartıyla), Rakibini yakalama ve kesmeye 3 puan. Eğer boşaltarak rakibinin ciritini boşa çıkartmaya 3 puan ,rakibinin ciritini oyun alanında (Hareket Anında) tutmaya 2 puan verilir.

Eksi Puanlar:

5 metreden yakın mesafeden cirit atmak -3 puan, rakibi yakalayıp bağışlamama 3, atın rakibe kasten çarptırılması 3, ata cirit kasten vurma 3, at ile karşı alaya girme 1, yan çizgiyi geçme 1, alaya atışlarda atış sahasından atmama 1, alay atışında ciriti atamama 1, erken ve çift çıkış 1, attan düşme 3-(6), attan inme 1, - Karşı alaya 45 sn. içinde hamle yapamamak -1 puan Hakemlerin kararına itiraz eden ve disiplinsizlik sergileyen oyuncu ihtar alır, tekrarında ise oyundan ihraç edilir.

Bir cirit şiiri:

SEVERİM GIRATI

Hele bakın DADAŞın vakarına

Çekmiş ciritini binmiş atına

Çok mudur ki bu üç güzellik ona

Severim gıratı, doratı birde DADAŞ'ı

Sıratın cihanda bulunmaz eşi

Bayıltıyor beni keklik sekişi

Onuda eğitmek DADAŞın işi

Severim Gıratı, Doratı birde DADAŞ'ı

Dorat ki durmuş dağlara bakar

Her nara atışında çok canlar yakar

Gece gündüz DADAŞım ona bakar

Severim Gıratı, Doratı birde DADAŞ'ı

Heyecandan fazla dönüyor başım

Gırata yakışmış yiğit DADAŞım

Gırbaçı yalçıda, dizgin ibrişi

Severim Gıratı, Doratı birde DADAŞ'ı

Ne hoş olur DADAŞımın diyarı

Şifalı suları, billur pınarı

Dilde dolaşır Erzurum Kahraman'ı

Severim Gıratı, Doratı birde DADAŞ'ı

(İRT-İRT-Y)

30.06.2007 16:14 TSİ