Cumhuriyet Banknotları Yıllandıkça Değerleniyor

LEYLA ATAMAN KOYUNCUOĞLU / HÜSEYİN KANBER - Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca kullanıldığı dönemlerde enflasyona yenik düşerek tedavülden (dolaşımdan) kaldırılan banknotlar, koleksiyoncular tarafından 1 milyon liraya varan rakamlarla el değiştiriyor.

AA muhabirinin edindiği bilgiye göre, Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne kadar 93 yılda 9 emisyon grubunda 135 tertip çeşit banknot (kağıt para) dolaşıma çıkarıldı.

İlk 6 emisyon grubundaki banknotların tamamı ile 7'nci emisyon grubundaki banknotların bir kısmı değişik tarihlerde dolaşımdan kaldırıldı ve 10 yıllık zaman aşımı sürelerinin sonunda değerini yitirdi. Tedavülde olmayan banknotların bazıları şu anda koleksiyoncular için hazine değerinde.

Belirlemelere göre, koleksiyoncuların en yüksek fiyatı biçtiği paralardan biri, birinci emisyon birinci tertip bin lira... Merkez Bankasına geri dönmemiş sadece 23 adet birinci emisyon birinci tertip bin lira bulunurken, söz konusu banknotlar 500 bin lira ile 1 milyon lira arasında alıcı buluyor.

Birinci emisyon birinci tertip 100 lira, 40 bin lira ile 70 bin lira arasında alıcı bulurken, birinci emisyon birinci tertip 500 lira 130 bin liradan başlıyor.

Atatürk ve İnönü resimleriyle çıkan ikinci emisyon birinci tertip 100 lira 7 bin 500 lira ile 20 bin lira arasında; 500 lira 10 bin lira ile 26 bin lira arasında, bin liralık banknotlar da 54 bin lira ile 98 bin lira arasında değerlerle eski para meraklılarına sunuluyor.

Birinci emisyon birinci tertip 50 kuruşlar 280 lira ile 800 lira arasında, 1 liralar 245 lira ile 3 bin lira arasında satışa çıkarılıyor.

İkinci emisyon ikinci tertip İnönü resimli 500 liralar 10 bin lira ile 26 bin lira arasında, ikinci tertip bin liralar 56 bin lira ile 98 bin lira arasında fiyatlarda satılırken, ikinci emisyon tedavül etmeyen İnönü resimli 50 kuruşlar 4 bin lira 17 bin 500 lira arasında değişiyor. 100 liralar ise 2 bin 800 liradan başlıyor.

Antalya'da "Antika" isimli para, pul, obje ve sanat galerisi sahibi ve koleksiyoncu Hasan Mavi, yurt içinden ve yurt dışından 30 yıldır banknot topladığını, yerli ve yabancı 20 binin üzerinde banknota sahip olduğunu söyledi.

Hasan Mavi, banknotun "çil" (Merkez Bankasından çıktığı haliyle, hiç kullanılmamış) olmasının, az bulunmasının, yıpranmamış ve seri numarasının sıralı olmasının değerini artırdığını vurguladı.

En pahalı cumhuriyet banknotunun birinci emisyon bin lira olduğunu kaydeden Mavi, ayrıca ikinci ve üçüncü emisyon banknotların da yüksek değerden el değiştirdiğini dile getirdi. Mavi, "Mor binlik" diye bilinen beşinci emisyon bin liraların da çil veya temiz olması durumunda 10 bin liraya kadar alıcı bulduğunu anlattı.

Batan geminin 50 lirası servet değerinde

İkinci Dünya Savaşı sırasında İsmet İnönü döneminde İngiltere'de bastırılan paraları taşıyan ve Nisan 1941'de Yunanistan'ın Pire Limanı'nda Alman savaş uçaklarının saldırısı sonucu batan gemiden çıkarılan paraların da çok kıymetli olduğunu aktaran Mavi, şu bilgileri verdi:

"Özellikle batan gemiden çıkarılan 50 liralar birinci emisyon bin lirası kadar kıymetlidir. Zaten bu batan gemideki 50 liraları gören çok az sayıda kişi vardır. Birçok kişi birinci emisyon bin liralardan bile kıymetli olduğunu söyler. Batan geminin 100 lirası da vardır ama 50 lirası çok daha kıymetli parçalardır. Bugüne kadar alınıp satılmadığı için henüz değer biçilemedi."

Altıncı emisyon paralarda iptal edilen paraların "Z" harfi ile basıldığını belirten Mavi, Z serisi ile başlayan banknotların da çilinin değerinin 5 bin lirayı bulduğunu söyledi.

Yedinci emisyon döneminde 1980 sonrası enflasyonun patladığı dönemlerin banknotlarının basıldığını kaydeden Mavi, bu dönemin ilk 5 bin liralık banknotlarındaki küçük Mevlana resimli çil paraların 2 bin lira, büyük Mevlana resmi bulunan çil paraların ise 5 bin liradan satışa sunulduğunu bildirdi.

Sekizinci emisyonun paradan 6 sıfırın atıldığı Yeni Türk Lirası (YTL) banknotların basıldığı dönem olduğunu belirten Mavi, "Bu paralar çok kısa tedavülde kaldı, henüz değerine ulaşmadı ama ben çok değerleneceğini düşünüyorum. Şu anda YTL banknot takımı 800 liradan veriliyor." dedi.

Mavi, şu anda kullanılan dokuzuncu emisyon banknotlarının da seri numarasının tamamı "8" olanların değerli olduğunu dile getirdi.

Dünyada kıymetli koleksiyon banknotları hakkında da bilgi veren Hasan Mavi, Avrupa ülkelerinin sömürge ülkelerde kullandığı paraların değerli olduğunu söyledi.

Fransa'nın, Hollanda'nın, Çin'in, Rusya'nın kıymetli olan paraları bulunduğunu anlatan Mavi, "Filistin'in büyük birimli paraları, Zanzibar'ın paraları çok az kullanıldığı için koleksiyon değeri büyüktür." dedi.

Koleksiyon değerleri

Koleksiyoncular arasında el değiştiren, tedavülden kaldırılmış bazı çil kağıt paraların piyasa değerleri dolar olarak şöyle:

Üçüncü emisyon: Birinci tertip paralarından 100 lira (270 dolar-4 bin dolar), 500 lira (3 bin dolar-18 bin dolar), bin lira (28 bin dolar-40 bin dolar).

Dördündü emisyon: birinci tertip paralarından 10 lira (200 dolar-7 bin 500 dolar), ikinci tertip 10 lira (100 dolar-5 bin 500 dolar).

Beşinci emisyon: Birinci tertip 50 lira (75 - 3 bin 500 dolar), ikinci tertip 50 lira (150 - 6 bin dolar), üçüncü tertip 50 lira (150 - 8 bin 500 dolar), dördüncü tertip 50 lira (60 - 4 bin dolar), beşinci tertip 50 lira (30 - 2 bin 800 dolar), altıncı tertip 50 lira (15 - 500 dolar). yedinci tertip 50 lira (100 - 2 bin 500 dolar). Birinci tertip 100 lira (100 - 4 bin dolar), ikinci tertip 100 lira (180 - 7 bin 500 dolar), üçüncü tertip 100 lira (70 - bin 800 dolar), dördüncü tertip 100 lira ( 100 - 4 bin 500 dolar), beşinci tertip 100 lira (20 - 500 dolar), altıncı tertip 100 lira (25 - 750 dolar), birinci tertip 500 lira (150 - 6 bin dolar).

Altıncı emisyon: Birinci tertip 100 lira (20 dolar), ikinci ve üçüncü tertip 100 lira (10 dolar), birinci tertip 500 lira (100 - 2 bin 300 dolar), birinci tertip bin lira (80 - 2 bin 200 dolar).

Yedinci emisyon: Birinci tertip 10 lira (18 dolar), birinci tertip 500 lira (3 dolar), birinci tertip 5 bin lira ( 150 - 300 dolar), birinci tertip 10 bin lira (15 - 500 dolar), birinci tertip 50 bin lira (15 - 2 bin 400 dolar), dördüncü tertip 500 bin lira (5 - 750 dolar), ikinci tertip 1 milyon lira (5 - 350 dolar), birinci tertip 5 milyon lira (15 - 2 bin dolar), birinci tertip 20 milyon lira (20 - 40 dolar).

Sekizinci emisyon: Birinci tertip10 lira (10 - 12 dolar), 20 lira (20 - bin 800 dolar), 50 lira (40 - 55 dolar).

93 yıllık banknot tarihi

Osmanlı Devleti'nden intikal evrak-ı nakdiyeler, Cumhuriyetin ilk yıllarında para bastırılamadığı için 1927 yılı sonuna kadar tedavülde kaldı.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde, 30 Aralık 1925 tarih ve 701 Sayılı "Mevcut Evrak-ı Nakdiyenin Yenileriyle İstibdaline Dair Kanun" kabul edilerek ilk Türk banknotlarının bastırılmasına karar verildi.

Birinci emisyon grubu banknotlar: Dönemin Maliye Bakanı Abdülhalik Renda başkanlığındaki komisyon, 9 aylık bir çalışma sonunda 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık kupürlerden oluşan birinci emisyon grubu banknotların basılması kararını aldı ve basım işi, bir İngiliz firması olan Thomas de La Rue'ya verildi. Bu emisyon grubundaki banknotlar 1 Kasım 1928 harf devriminden önce bastırıldığı için ana metinleri eski yazı Türkçe, kupür değerleri ise Fransızca olarak yazıldı. İlk Türkiye Cumhuriyeti banknotları olan birinci emisyon grubu banknotlar 5 Aralık 1927 tarihinde dolaşıma çıkarıldı. Tedavülde bulunan mevcut evrak-ı nakdiyeler ise 4 Aralık 1927 tarihinden itibaren dolaşımdan çekilerek 4 Eylül 1928 tarihinde değerlerini yitirdi.

Cumhuriyet yönetiminin, banknot ihracı imtiyazının, kurulacak bir milli bankaya verilmesi konusundaki kararlılığı çerçevesinde, Türkiye Büyük Millet Meclisince 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın kurulması kabul edildi. Banka, gerekli hazırlıklar tamamlanarak 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete geçirildi ve banknot ihracı imtiyazı münhasıran Merkez Bankasına verildi.

İkinci Emisyon grubu banknotlar: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kurulduktan sonra, harf devriminden önce basılan eski yazılı banknotlar, Latin alfabesi ile basıldı ve yeni banknotlarla değiştirildi. Latin alfabesi ile hazırlanmış yeni banknotlar, 50 Kuruş, 1, 2 1/2, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık olmak üzere 9 farklı değerde ve 11 tertipten oluştu. Söz konusu banknotlardan 50 kuruşluk Almanya'da, diğerleri ise İngiltere'de bastırıldı. İkinci emisyonda hem Atatürk hem de İnönü resimli banknotlar yer aldı.

Bu emisyon grubu içinde İngiltere'de bastırılan ancak, İkinci Dünya Savaşı sırasında banknotları Türkiye'ye getiren geminin Pire Limanı'nda hücuma uğrayıp batması sonucunda denize dökülen İnönü resimli 50 Kuruşluk ve 100 liralık banknotlar ile yine İngiltere'de bastırılan ancak, Londra'daki bir hava hücumu sırasında basıldığı matbaa zarar gören 50 liralık banknotlar dolaşıma verilmedi.

Üçüncü emisyon grubu banknotlar: Tamamı İnönü portreli olarak bastırıldı, 1942-1947 yılları arasında dolaşıma çıkarıldı. 2,5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık kupürlerden oluşan 6 farklı değerde, 7 tertip olarak İngiltere, Almanya ve Amerika'da bastırıldı.

Dördüncü emisyon grubu: 10 ve 100 liralık kupürlerden oluşan 2 farklı değerde, 3 tertip olarak ABD'de bastırıldı.

Beşinci emisyon grubu: 2,5, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık kupürlerden oluşan 7 farklı değerde, 32 tertip olarak basıldı ve 1951-1971 yılları arasında dolaşıma çıkarıldı.

Banknot matbaası kuruluyor

Türkiye'de bir banknot matbaası kurulması çalışmalarına 1930'lu yılların sonlarına doğru başlandı, ancak İkinci Dünya Savaşı'nın başlaması ile bu çalışmalara devam edilemedi. 1951 yılında yeniden başlatılan banknot matbaası kurma işi 1958 yılında tamamlandı ve aynı yıl banknot basımına başlandı. Beşinci emisyon grubu banknotların bir kısmı Türkiye'de bir kısmı da İngiltere'de basıldı.

Altıncı emisyon grubu: 5, 10, 20, 50, 100, 500 ve 1.000 liralık olmak üzere 7 farklı değerde, 18 tertipten oluştu. 1966-1983 yılları arasında dolaşıma sunuldu.

Yedinci emisyon grubu: 1979 yılından itibaren dolaşıma verilmeye başlandı bu emisyon grubu banknotlar 2002 yılı itibarıyla 10, 100, 500, 1.000, 5.000, 10.000, 20.000, 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, 1.000.000, 5.000.000, 10.000.000 ve 20.000.000 liralık olmak üzere 15 farklı değerde, 36 tertipten oluştu. Banknotların tamamı Türkiye'de basıldı.

Sekizinci emisyon grubu: TL'den 6 sıfır atılması operasyonu kapsamında 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren dolaşıma sokulan bu grup banknotlar 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Türk Lirası olmak üzere 6 farklı değerden oluştu.

Dokuzuncu emisyon grubu: Paradan "yeni" ibaresi kaldırılmasının ardından, 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren değişen boyutları ve gelişmiş güvenlik özellikleriyle 5, 10, 20, 50, 100 ve 200 Türk lirası olarak dolaşıma çıkarıldı. 6 farklı kupürden ve 3 tertipten oluştu.