Anadolu' da sanatsal bitki sembolleri

İkonografik Bitkiler

"Hoşgörü, Gelişimin İfadesi Bitkiler"

Bitkinin şekli, kokusu, rengi; şifre-i ilahîdir!

Anadolu eserlerinde en çok rastlanan bitki sembollerinden "buğday başak formu" sembol dilinde ise esneklik ve uyum yasasını simgeler. Başaklar, esneklikleri ve eğim güçleri nedeniyle öngörülemeyen rüzgarla gelen yer değişimlerine dayanıklı olmakla birlikte savrulmadan diri olabilmeyi simgelemektedir.

Anadolu uygarlık sembollerinden bitki sembolleri, tarımla meşgul olan Frigya halkının da temel metaforları arasında yer almaktadır. Örneğin Frigya Peygamber Çiçeği birçok şifa çalışmasında kullanılan döneme ait bitkiler arasındadır.

Selçuklu dönemi figürlü çinilerinde dikkat çeken çevreleyici motifler çeşitlilik gösterirken çoğunlukla bitkisel ve epigrafik düzenlemelerdir örneğin lotus motifi Selçuklu döneminin bilinen bir diğer simgesel bilinirliği yüksek motiftir.

Anadolu Selçuklu yapılarında görülen geometrik süsleme oldukça gelişmiş üsluplarla devam etmiş ve 13. Yüzyılın sonuna doğru geometrik kompozisyonlarla bitki örneklerinin aynı yüzeyde farklı biçim ve formlarda tasvir edilmiştir.

İonia kültürünün devamlılığını Anadolu sanat izlerinde sonraki yıllarda Roma mozaik yapılarda, madeni sanatsal işlerde "nar dalları ve meyve motifleri" aracılığıyla döngüsel, spiral tarzda sarmaşıklar aracılığıyla tasvirine şahit oluruz.

Anadolu' da yazılı döneme geçmeden öncede bitki sembol ve tasvirlerine sıklıkla rastlanır. Kabul gören genel motif ve semboller özellikle tarım, ticaret, çömlekçilik ve madenin yaşam alanlarından esinlenerek "ana, dişi, ilahi, sırlar barındıran, şifa "kavramlarıyla ilişkilendirilerek, sanat eserlerinde temel metafor olarak kabul görmüştür.

"Antik bitkisel ve geometrik motifler"

Evrenin üç elementini; toprağın derinliğine inen kökleriyle yeraltını, alt dalları ve gövdesiyle gökyüzünü, ışığa yükselen üst dallarıyla göğü birleştirir. Sürekli gelişen tasvir olarak yükselen dallar hayatın dikey sembolizmini oluşturur. Geniş anlamda sürekli gelişim ve değişim içinde yaşayan evren aktarımıyla ağaçlar, herhangi coğrafyada köklenerek alan oluşturmaktadır.

Mezopotamya'da sanat tasvirlerinde de özellikle Babil geleneğinde bitki formalarına rastlarız. Örneğin palmiye ağacı esasen hayat ağacını temsil ederek Suriye, Hitit damgalarında güneş çemberi ile tamamlanan hayat ağacı motifleri de mevcuttur. Anadolu antik sanatsal aktarım ve kültüründe ve Şamanik çalışmalarda; servi, sedir, incir zeytin, asma, hurma, palmiye, kayın, nar, meşe ağaçları farklı toplumların temsilcisi olarak iz sürmektedir elbette eş zamanlılık ilkesi aracılığıyla..."Dede Korkut" masalında (Türk toplumunda ata kavramları bileşkesinde) ağacın yalnız gövdesi ve yaprakları değil kökleri de ağaç kadar önemlidir.

Hayat ağacı motiflerinde en çok tasvir edilen ise selvi ağacının yeşil renk, uzun ömürlülük, dayanıklılık yetileri nedeniyle umut ve güzellik sembolüdür. Hayat ağacı ikonografisine dek uzanan tüm bitki ve ağaç aktarımları günümüz insanına ebedilik, evrenin ölümsüzlüğünü ve yerkürenin eksen anlayışını yansıtmaktadır.