Putin savaş suçları işlediği gerekçesiyle tutuklanabilir mi?

Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (ICC), Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin hakkında 17 Mart'ta tutuklama emri çıkarmasının ardından, Güney Afrika hükümeti Putin’i Ağustos ayında yapılacak BRICS ülkeleri (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) Konferansı'na davet edip etmemeyi değerlendiriyor.

ICC’nin tutuklama emrinin gerçek bir etkisi olup olmadığı ve herhangi bir ülkenin gerçekten Putin’i tutuklayıp tutuklayamayacağına dair soru işaretleri var.

Putin neyle suçlanıyor?

ICC, 17 Mart’ta Putin ve Rusya Çocuk Hakları Komiseri Maria Lvova-Belova hakkında tutuklama emri çıkarttı.

Putin ve Belova’nın, Rusya’nın Ukrayna'yı 24 Şubat 2022’de işgale başlamasının ardından çocukların Ukrayna’dan Rusya’ya yasa dışı şekilde götürülmesinden bizzat sorumlu oldukları iddia ediliyor.

Putin ayrıca, çocukların götürülmesini engellemek için başkanlık yetkilerini kullanmamakla da suçlanıyor.

Ukrayna Ulusal Enformasyon Bürosu’na göre 16 bin 221 Ukraynalı çocuk zorla Rusya’ya götürüldü.

Ukrayna’nın topraklarında işlenen savaş suçları soruşturma yetkisi verdiği için ICC davayı devraldı.

ICC ilk kez Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesinden (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin) birinin liderine yönelik tutuklama emri çıkarttı.

Ukrayna lideri Volodimir Zelenskiy, ICC’nin Putin hakkında tutuklama emri çıkartmasını “tarihi sorumluluğun başlayacağı tarihi bir karar” diye tanımladı.

Uluslararası Ceza Mahkemesi nedir?

Hollanda’nın Lahey kentindeki mahkeme, soykırım, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlarla itham edilen bireyleri soruşturup, yargılıyor.

1998’de Roma Tüzüğü ile kurulan mahkeme, çalışmalarına 2002’de başladı.

Soruşturmalara harcamak için 160 milyon dolarlık yıllık bütçeye sahip olan mahkeme şu ana de 40 davayı karar bağladı ve 10 kişi hakkında hüküm verdi.

ICC’nin şu anda mahkemenin yetkisini kabul eden imzacı 123 üye ülkesi var. Ancak Rusya, ABD ve Çin imzacı değil.

ICC, Putin’i tutuklayabilir mi?

ICC’nin zanlıları tutuklama yetkisi yok. Mahkeme Başkanı Piotr Hofmanski, Putin’in tutuklanıp tutuklanmamasının uluslararası topluma bağlı olduğunu söyledi.

Putin siyaseten rakipsiz olduğundan ve Rusya ICC’ye onay vermediğinden, Putin'in ülkesinde tutuklanması mümkün değil.

Rusya Dışişleri Bakanlığı, Putin ve Lvova-Belova’ya yönelik tutuklama emirlerini “anlamsız” ve “hükümsüz” diye tanımladı.

Ancak ICC Savcısı Khalid Khan BBC’ye yaptığı açıklamada, ikilinin sırf Rusya ICC’yi tanımadığı için, kovuşturmadan muaf olmadıklarını vurguladı.

Khan "Tüm ülkelerin uluslararası hukuka uyma zorunlulukları vardır” dedi.

Başka ülkeler tutuklama emrini infaz edebilir mi?

Putin’in Ağustos ayında BRICS Konferansı için Güney Afrika’yı ziyaret etmesi bekleniyor.

Güney Afrika, ICC imzacısı bir ülke ve hükümet, tutuklama emrini yerine getirmek ya da Putin’i bir konuk olarak ağırlamak arasında henüz karar veremiyor.

Güney Afrika Dışişleri Bakanı Naledi Pandor, “Hukukumuzdaki düzenlemelere bakacağız” dedi.

Ancak Pandor aynı zamanda ICC’yi de "çifte standartla" suçladı:

"Bir savaş durumunda aynı ağır hak ihlallerinde bulunan çok sayıda ülke ve lider var ama onlara dokunulmuyor.”

Güney Afrika ve Rusya iyi ilişkilere sahip. İki ülkenin donanmaları Şubat ayında bir ortak tatbikat yapmıştı.

Daha önce de Güney Afrika’nın ICC’nin tutuklama emirlerini görmezden geldiği olmuştu.

Mahkeme, 2009 ve 2010’da dönemin Sudan lideri Ömer El Beşir hakkında tutuklama emirleri çıkartmıştı.

Suçlamalar, 2003’de 300 bin kişinin ölümüyle sonuçlanan Darfur bölgesindeki çatışmalarla ilgiliydi. Ancak Güney Afrika makamları, 2015’teki ziyaretinde El Beşir’i tutuklamadı.

Putin’in Hindistan’a, Haziran ayında Şanghay İşbirliği Örgütü Zirvesi, Eylül’de de G20 Zirvesi için gitmesi bekleniyor. Ancak Hindistan, ICC imzacısı değil ve tutuklama emirlerini infaz etmesi beklenmiyor.

Rusya ile iyi ilişkilere sahip Macaristan hükümeti de ICC imzacısı olsa da, ülke anayasasına aykırı olduğu için Putin’i topraklarında tutuklamayacağını açıkladı.

Putin, Ukrayna'nın işgaline başlaması sonrası sekiz ülkeye gitti. Bunların yedisi eski Sovyetler Birliği cumhuriyetleri, diğeri de İran’a oldu. Rusya'nın tüm bu ülkelerle iyi ilişkileri var.

Putin’in tutuklanabileceği bir ülkeye gitmesi çok zayıf bir ihtimal. Ancak ülke dışında tutuklanabilme tehdidi, gelecekteki seyahat özgürlüğünü kısıtlayacaktır.

Putin gerçekten yargılanabilir mi?

Putin tutuklansa bile, ICC’de yargılanmasının önünde birkaç yasal engel var.

Mahkeme ICC imzacısı olan ve mahkemenin yetkisini kabul eden ülkeler adına yargılama yapması için kuruldu. Rusya bunlardan biri değil.

Ukrayna da ICC’den, Rusya’ya yönelik savaş suçları iddialarını araştırmasını istese de, mahkemeye imzacı ülkelerden biri değil.

ICC ise tutuklama emri çıkartma kararını Rusya’nın Ukrayna’daki savaş suçlarının devam ettiği ve mahkemenin gelecekte bu tür suçların işlenmesini caydırmaya çalıştığı tezleriyle savunuyor.